Libya coğrafyası
| Libya coğrafyası | |
|---|---|
 | |
| Kıta | Afrika |
| Bölge | Kuzey Afrika |
| Koordinatlar | 25°00′K 17°00′D / 25°K 17°D |
| Yüzölçüm | dünyada 16. sırada 1.759.540 km² Kara : % Su : % |
| Kıyılar | 1.770 km |
| Sınırlar | Mısır 1.150 km, Çad 1.055 km, Cezayir 982 km Tunus 459 km Sudan 383 km Nijer 354 km Toplam 4.383 km |
| En yüksek nokta | Bette Doruğu 2.267 m |
| En alçak nokta | |
| En uzun nehir | |
| En büyük göl | |
Libya, Kuzey Afrika'da kıyı ülkesi. Kuzeyde Akdeniz, doğuda Mısır, güneydoğuda Sudan, güneyde Nijer ve Çad, batıda da Cezayir ve Tunus'la çevrilidir. Büyük bölümü Sahra içinde kalan 1.759.540 km²'lik bir alanı kaplar. Kuzeyden güneye yaklaşık 1.320 km, batıdan doğuya ise 1.450 km boyunca uzanır. Yüzöçlümü bakımından Afrika'nın dördüncü büyük ülkesi olmasına karşın, genelde kıyı şeridinde toplanmış küçük bir nüfus barındırır.
Yüzey Şekilleri
Ortalama yüksekliği 200-600 m olan Libya, geniş Kuzey Afrika Platosunun kuzey yamaçlarını oluşturur. Platonun tabanındaki eski Prekambriyen (y. 4 milyar-570 milyon yıl önce) kayaçları zamanla birikmiş tortulları örter. Bazı yerlerde eski volkanik oluşumların izlerine de rastlanır. Ülke fiziksel coğrafya bakımından üç ana bölgeye ayrılır: Trablusgarp, Berka (Sirenayka) ve Sahra.
Kuzeybatıdaki Trablusgarp'ın kıyı kesimini bir dizi vahadan oluşan, üçgen biçimli Cifare Ovası kaplar. Ovada kumullar ve tuzlu bataklıklar da bulunur. Kireçtaşı oluşumlu bir plato olan ve yüksekliği 600-900 m arasında değişen Cebel Nefusa, doğu-batı doğrultusunda yaklaşık 320 km boyunca uzanarak Cifare Ovasını kuşatır. Ülkenin en verimli tarım alanlarını barındıran Trablusgarp, nüfus yoğunluğunun da en yüksek olduğu bölgedir.
Kuzeydoğudaki Berka'da el-Merc olarak bilinen dar kıyı ovası 32 km kadar içeride birdenbire yerini Cebelü'l-Ahdar'a bırakır. Kireçtaşlı bir kütle olan Cebelü'l Ahdar daha güneyde yarı çöl görünümlü çayırlık alanlarla birleşir.
Libya topraklarının büyük bölümünü kaplayan Sahra Platosu, geniş bir alana dağılmış az sayıda vaha dışında çıplak kayaçlardan ve rüzgarla sürüklenen kum örtülerinden oluşur. Güneybatıdaki Fizan bölgesinde kumulların oluşturduğu hafif yükseltiler yaklaşık 160 km uzunluğunda bir sıra biçimini almıştır. Ülkenin orta kesiminde bazalt oluşumlu bir plato olan, 800 m yüksekliğindeki el-Harucü'l-Esved bir dizi volkanik dorukla kaplıdır. Daha doğudaki geniş Sirte (Surt) Havzası başlıca petrol yataklarını barındırır. Cebel Nefusa'nın gerisinde geniş bir alana yayılan Hamra Hamadası, çıplak kayalıklarla belirlenen bir platodur. Ana kütlesi Çad'da bulunan Tibesti Dağlarının Libya içlerine sokulan kolu sınırdaki Bette Doruğunda 2.286 m'ye ulaşır.
Akarsular ve Toprak Dokusu
Yıl boyunca akan ırmaklardan yoksun olan Libya'daki sayısız ırmak yatağı, yağışlar sırasında taşkın sularıyla dolduktan sonra kısa sürede kurur. Bununla birlikte zengin yeraltı su kaynaklarıyla beslenen artezyen kuyuları ve kaynaklar, vahaların su gereksinimini yeterince karşılar. Kıyı şeridi boyunca sebha denen tuzlu göller bulunur. Batı kıyısındaki kurşuni-kahverengi topraklar son derece tuzludur. Doğu kıyısında Cebelü'l-Ahdar ile deniz arasındaki ince ve verimli topraklar potas ve fosforik asit içerir. Ülkenin geri kalan kesiminde kumluk ve taşlık çöller egemendir.
İklim
Libya'nın kurak çöl iklimi kıyı kesiminde denizin etkisiyle bir ölçüde yumuşar. Gündüz ve gece arasındaki sıcaklık farklılığı özellikle Sahra'da çarpıcı boyutlara varır. Ocak ayı sıcaklık ortalaması kuzeyde 11°C, güneyde 17°C'dir. Aynı bölgelerin temmuz ayı ortalaması ise sırasıyla 28°C ve 38°C'dir. Cifare Ovasındaki El Aziziye'de, dünyanın gölgedeki en yüksek sıcaklığı (13 Eylül 1922, 58°C) saptanmıştır.[1] Kuzeydeki tepelik alanlarda 400-500 mm arasında değişen yıllık yağış miktarı, güneyde birçok yerde 125 mm'nin altına, Libya Çölünde ise 25 mm'ye kadar iner. Her 5-6 yılda bir yaşanan kuraklık bir ya da iki yıl sürer. Sahra'nın bazı yerlerinde yılın yaklaşık üçte ikilik bölümünde hiç yağış düşmez. Fizan bölgesindeki sebha dünyanın en kurak yerleri arasında yer alır. Güneyden esen ve büyük miktarda kum tozu taşıyan sıcak gıbli (fön) rüzgarı kuraklığı daha da artırır.
Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı
Ülkenin iyi yağış aldığı yıllarda kıyı ovalarını çiriş otu gibi otsu bitkilerden oluşan bir örtü kaplar. Cebelü'l-Ahdar'ın Akdeniz'e bakan kuzey yamaçlarında ardıç ve sakız ağaçlarının ağırlıkta olduğu sık ormanlar bulunur. Ayrıca brom, salkımotu ve delice gibi biryıllık bitkiler yetişir. Orman ve ot örtüsü dağın güney yamaçlarında seyrekleşir.
Kurak denemlerde daha çok kazayağı ve yavşan gibi bitkilere rastlanır. Gerçek çöl koşullarının hüküm sürdüğü bölgelerde bitki örtüsü vahalardaki hurma ağaçları ve kurumuş ırmak yataklarında yetişen otlarla sınırlıdır.
Yabani hayvan varlığı çöl kemiricilerinin yanı sıra sırtlan, tilki, çakal, ceylan ve yaban kedisi gibi türleri kapsar. Vahalarda ve su kaynakları çevresinde engerek gibi zehirli yılanlar yaşar. İç kesimlerde göçmen çekirge ve kuş sürülerine rastlanır. Ülkeye özgü kuşlar arasında tahtalı güvercin, keklik ve tarlakuşu sayılabilir. Kartal, şahin ve akbaba gibi kuşlar da yaygındır.
Kaynakça
| ||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
