Osmanlı Bankası

Osmanlı Bankası, 1856'da kurulan İngiliz sermayeli Bank-ı Osmani (Ottoman Bank) ile 1862 istikrazını üstlenen bir Fransız mali grubunun (Mayer Amschel Rothschild) eşit ortaklığıyla, 1863'te İstanbul'da Bank-ı Osmani-i Şahane adıyla kurulan banka. 2001 yılında Garanti Bankası'na katılmasıyla varlığı sona ermiştir.^[1]

Tarihçe

Osmanlı Bankası Genel Müdürlüğü, 1896.

Bank-ı Osmanî-i Şahane, uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu'nun resmî bankası ve hazinedarı olarak görev yaptı. İmparatorluk genelinde birçok altyapı yatırımını destekleyen Banka, yaygın şube ağı sayesinde piyasa ile ilişkilerini artırarak ticarî bankacılıkta kendisine önemli bir yer edindi.

Para sisteminin sağlıklı hale getirilmesi ve Bank-ı Osmanî Şahane'nin kurulması, Tanzimat Fermanı'nın maliye alanındaki icraatlarının başında yer alıyordu. Banka, Osmanlı İmparatorluğu'na borç kaynağı yaratacak, borçlanmalarda aracı rolü üstlenecek ve devlet bankalarının en önemli imtiyazlarından biri olan para basma hakkını kullanacaktı. 17 Şubat 1875'te imzalanan yeni bir sözleşme ile banka, imparatorluğun hazinedarı konumuna getirildi. Böylece, artan malî desteğine karşılık, bütçenin hazırlanmasında ve uygulamasında söz sahibi olarak, hazine işlemlerinde de tekel durumuna geldi.

Mali Kriz Süreci

Bankanın kuruluş sözleşmesi.

Osmanlı İmparatorluğu'nun malî krize girmesi sonucunda, banka bu duruma çare olarak görülen Düyun-ı Umumiye İdaresi'nin 1881'deki kuruluşunda etkin rol aldı. Devletin borçlanma yükünün önemli bir kısmını Düyun-ı Umumiye'nin devralmasıyla yeniden yapılanma sürecine giren Bank-ı Osmanî-i Şahane, ticaret ve yatırım bankacılığına yöneldi. O yıllarda, Müşterek-ül Menfa Tütün Rejisi (1884), Rumeli Demiryolları bağlantıları (1885), Beyrut Limanı Şirketi (1888), Selanik-İstanbul Demiryolu bağlantısı, İzmir-Kasaba Demiryolu'nun uzatılması (1894), Ereğli Kömür Madenleri (1896), Beyrut-Şam-Havran Demiryolu ve uzantısı 1892-1900 yılları arası ile 1903 de Bağdat Demiryolu yatırımlarına iştirak etti. Altyapı girişimlerinin yanı sıra giderek genişleyen müşteri portföyüne de kavuşarak, bir ticarî banka kimliğine bürünmeye başladı. Bu doğrultuda 1890 yılından başlayarak şube sayısını artırmaya önem veren banka, 1910'dan sonra iyice çoğalan şubeleri sayesinde piyasa üzerindeki etkisini daha da güçlendirdi. I. Dünya Savaşı, bankanın faaliyetlerini oldukça etkiledi. Osmanlıların savaşa girmesiyle, Fransa ve İngiltere'nin gözünde Osmanlı hukukuna bağlı bir şirket olarak "düşman kuruluş" niteliği kazanan banka, Osmanlı İmparatorluğu tarafından da İngiliz ve Fransız sermayesi sebebiyle aynı derecede güvenilmez kabul ediliyordu. Bu dönemde, Fransız ve İngiliz müdürlerin görevlerini bırakması ve para basma imtiyazından vazgeçilmesi şartıyla, bankanın faaliyetlerine devam etmesine izin verildi.

Para Basma Devri

Bank-ı Osmanî-i Şahane, savaştan sonra 10 Mart 1924 tarihinde imzalanan bir sözleşmeyle para basma imtiyazını Türkiye Cumhuriyeti'ne devrettiyse de, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın kuruluşuna kadar hazine işlemlerini sürdürmeye ve Devlet Bankası statüsünü korumaya devam etti. Bu dönemde, yeni siyasal rejime uygun olarak "Osmanlı Bankası" adını aldı. 1933 yılının Haziran ayında imzalanan sözleşmeyle özel bir ticaret bankası olarak yapılanan Osmanlı Bankası, 1952'de imzalanan bir başka sözleşmeyle, 1990'lara dek süren yeni statüsüne kavuştu.

1914 yılında, 37'si Anadolu'da, 11'i Suriye ve Filistin'de, 5'i Mısır'da, 3'ü İstanbul'da, 5'i Trakya'da, 6'sı Makedonya'da ve diğerleri Kıbrıs, Mezopotamya, Arabistan ve Arnavutluk'ta olmak üzere 80'i aşkın şubesi bulunan Osmanlı Bankası; gerek savaş boyunca, gerekse hemen sonrasında şubelerinin çoğunu kapatmak zorunda kaldı.

Devri

1920-1930 yılları arasında İngiliz sermayedarların isteği doğrultusunda, Ortadoğu'da hızlı bir şubeleşmeye gidildi. 1956 yılında Mısır şubelerinin millileştirilmesi ve el konulması sonucunda Ortadoğu'daki faaliyetlerinde önemli bir kayba uğradı. Aynı dönemde Kenya, Uganda, Tanzanya, Rodezya, Abudabi, Sudan ve Katar'da, İngiliz sermayedarlara bağlı olarak çalışmalarına devam etti. 1969 yılında ana sermayedar Grup Paribas'in isteği doğrultusunda; Avrupa, Ortadoğu ve Afrika'daki şubelerini Grindlays Bank'a devreden Osmanlı Bankası, bu tarihten itibaren yalnızca Türkiye sınırları içerisinde hizmet vermeye başladı. 1993'e gelindiğinde anonim şirket statüsüyle yeniden yapılanan Bankanın hisseleri, Haziran 1996'da Garanti Bankası'na ait Clover Investments tarafından satın alındı ve Banka, Doğuş Grubu'na katıldı. 31 Ağustos 2001 tarihi itibarıyla Doğuş Grubu bünyesindeki Körfezbank ile birleşen Osmanlı Bankası, 21 Aralık 2001'de ana hissadarı Garanti Bankası'nın bünyesine dahil oldu.

Bankanın Karaköy de bulunan binası bugün müze olarak kullanılmaktadır.^[2]

Osmanlı Bankası şubelerinin kronolojik listesi

• 1856 Londra, İstanbul, İzmir, Kalas (kap. 1866),
• Beyrut (kap. 1921)
• 1861 Bükreş (kap. 1921)
• 1862 Selanik, Aydın, Afyon Karahisar (kap. 1880),
• Manisa, Larnaka 1865
• Şarkikaraağaç Isparta 1867
• İskenderiye 1868
• Paris 1869
• Antalya 1872
• Port-Said 1875
• Rusçuk (kap. 1880), Edirne, Bursa, Şam (kap. 1880) 1878
• Filibe (kap. 1899)
• 1879 Lefkoşa, Limasol
• 1880 Varna (kap. 1882)
• 1881 Nazilli (kap. 1898)
• 1886 İstanbul- Yeni Cami
• 1889 Adana, Konya
• 1890 Sofya (kap. 1899),
• 1891 Denizli, Muğla
• İstanbul- Beyoğlu, Balıkesir, Uşak, Samsun, Trabzon
• 1892 Rusçuk (yeniden açıldı, kap. 1921)
• 1898 Midilli (kap. 1921)
• 1899 Kastamonu, Sivas
• 1903 Manastır (kap. 1914), Üsküp (kap. 1914)
• 1904 Dedeağaç (kap. 1914), Kavala, Eskişehir, Akşehir, Trablusşam (kap. 1921), Kudüs
• 1905 Nazilli (tekrar), Bandırma, Bilecik, Yafa
• 1906 İskeçe (kap. 1914), Erzurum, Giresun, Kütahya, Antep, Silifke (kap. 1907), Mağosa, Hayfa, Trablusgarp (kap. 1912)
• 1907 Adapazarı, Musul, Minye
• 1908 Tarsus, Humus (kap. 1921)
• 1909 Gümülcine (kap. 1914), Tekirdağ
• 1910 Sufli, Drama (kap. 1921), Seres (kap. 1921), Yanya (kap. 1921), Kayseri, İnebolu, Ordu, Geyve, Bolvadin, Mansure
• 1911 Manchester, İşkodra (kap. 1914), Rodos (kap. 1903,1921), Diyarbekir, Harput/Mamuret-ül-Aziz, Bitlis, Van, Ceyhan, Sayda (kap. 1921), Hüdeyde (kap. 1921), Bingazi (kap. 1912)
• 1912 Bolu,Urfa, Sandıklı, Söke, Cidde (kap. 1916)
• 1913 İskenderun(kap. 1921)
• 1914 Çanakkale,Zahle (kap. 1921)
• 1915 Marsilya 1919 Hama(kap. 1921)
• 1920 Kerkük, Aşar, Tunus, Kirmanşah
• 1921 Baf, Troodos
• 1922 Beytüllahim, Ramalla, Nablus, Hamedan, Tahran

Kaynakça

• Autheman, André; La Banque impériale ottomane, Paris: Comitépour l’Histoire économique et financière de la France, 1996.
• Histoirede la Banque ottomane, Istanbul, 1988.
• Billiotti, Adrien, La Banque impériale ottomane, Paris, 1909.
• Clay, Christopher,"The Imperial Ottoman Bank in the Later Nineteenth Century: A Multinational "National" Bank", in G. Jones(derl.), Banks as Multinationals, Londra, 1990.
• Eldem, Edhem, A 135-Year-Old Treasure.
• Glimpses from the Past in the Ottoman Bank Archives, Istanbul, 1997.
• Thobie, Jacques, Intérêts et impérialisme français dans l'Empire ottoman (1895-1914), Publication de la Sorbonne, Paris, 1997.

Osmanlı Bankası Müzesi

İstanbul, Karaköy, Bankalar Caddesindeki (Voyvoda Caddesi) bina tanınmış Fransız mimar Alexandre Vallaury tarafından 1890 yılında yapıldı. 27 Mayıs 1892'den 1999 yılına kadar Osmanlı Bankası'nın genel merkezi olarak kullanıldı. Bugün Osmanlı Bankası Müzesi ve Garanti Bankası'nın şubesine ev sahipliği yapmaktadır. İdare Kurulu giriş katında,Osmanlı Bankası arşivleri ve araştırma merkezi üst kattadır.

Kaynakça