Meksika Kızılderilileri

Meksika Kızılderilileri
Toplam nüfus
14.850.000 (2010)[1]
9.854.301 (2005)[2]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Nahuatl, Yukatekçe, Tzotzilce, Miştekçe, Zapotekçe, Otomice, Huiçolca, Totonakça ve diğerleri ile Meksika İspanyolcası
Din
Hıristiyanlık (Roma Katolik, yerli Kızılderili dinleri (Aztek dini, Maya dini)
İlgili etnik gruplar
ABD Kızılderilileri, Guatemala Kızılderilileri

Meksika Kızılderilileri (İspanyolca Los indios de México ya da Los pueblos indígenas de México[2]), Meksika'da yaşayan Kuzey Amerika Kızılderilileri grubunun Aridoamerika ile Mezoamerika Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkları.

Yerli Meksikalıların sayısı Meksika Anayasası'nın 2. maddesinde bulunan siyasi kriterler kullanılarak değerlendirilir. Meksika'da ırka bağlı etnisite değil, kültüre bağlı etnisite sayımı yapılarak o etnisitenin dil, gelenek, inanç ve kültürü amaçlanır[3]. Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas (CDI) ile Instituto Nacional de Estadística y Geografía verilerine göre, birçok farklı etnik gruptan[4] 10.1 milyon (genel nüfusa oranı: % 9.8) Kızılderili vardır [5]. Meksika'da Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından korunup kollanan 68 dil grubu (agrupaciones lingüísticas) ve 364 yerli dil/lehçe (variantes lingüísticas) bulunur[6].

Kızılderililer ile Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında 1519–1933 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan savaşlar silsilesine Meksika Kızılderili savaşları adı verilir.

Diller

Meksika'da 11 dil ailesinde (familias lingüísticas) toplanan 68 dil grubuna (agrupaciones lingüísticas) ait 364 yerli dil/lehçenin (variantes lingüísticas) araştırılması Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından yapılır[6][7].

Dil aileleri ve buna bağlı dil grupları:

  1. Algonkin-Yurok dilleri: Kikapuca
  2. Uto-Aztek dilleri: Güney Tepehuancası, Huiçolca, Koraca, Kuzey Tepehuancası, Mayoca, Nahuatlca, Papagoca Pimaca, Tarahumaraca, Varihoca
  3. Yuma-Koçimi dilleri: Kilivaca, Kukapaca, Kumeyayca, Paypayca, Tipayca
  4. Seri dilleri: Serice
  5. Oto-Mange dilleri: Amuzgoca, Çatinoca, Çinantekçe, Çoçoltekçe, İşkatekçe, Kuikatekçe, Matlatzinkaca, Mazahuaca, Mazatekçe, Miştekçe, Otomice, Pamece, Popolokaca, Tlahuikaca, Tlapanekçe, Trikice, Yonaz Çiçimekacası
  6. Maya dilleri: Akatekçe, Avakatekçe, Çuhça, Çolca, Hakaltekçe, İşilce, Kakçikelce, Kanhobalca, Kekçice, Kiçece, Lakandonca, Mamca, Moçoca, Tabasco Çontalcası, Tektitekçe, Toholabalca, Tzeltalca, Tzotzilce, Vastekçe, Yukatek Mayacası
  7. Totonak-Tepehua dilleri: Tepehuaca, Totonakça
  8. Taraska dilleri:
  9. Mihe-Zoke dilleri: Ayapanekçe, Mihe dilleri, Olutekçe, Sayultekçe, Sierra Popolukacası, Texistepec Popolukacası, Zoke dilleri
  10. Tekistlatek dilleri: Oaxaca Çontalcası
  11. Huavece

Halklar

100.000 den fazla nüfusu sahip olanlar

100.000 den fazla nüfusu sahip olanlar |
Etnik Nüfus Anadil¹
Nahuatl (Nāhuatlācah) 2,445,969 1,659,029
Yukatek Mayaları (Maya’wiinik) 2,475,575 892,723
Zapotekler (Binizaa) 777,253 505,992
Miştekler (Tu'un savi) 726,601 510,801
Otomiler (Hñähñü) 646,875 327,319
Totonaklar (Tachiwin) 411,266 271,847
Tzotziller (Batzil k'op) 406,962 356,349
Tzeltalar (K'op o winik atel) 384,074 336,448
Mazahualar (Hñatho) 326,660 151,897
Mazatekler (Ha shuta enima) 305,836 246,198
Vastekler (Téenek) 296,447 173,233
Çollar (Winik) 220,978 189,599
Çinantekler (Tsa jujmí) 201,201 152,711
Purepeçalar (P'urhépecha) 202,884 136,388
Mişeler (Ayüükjä'äy) 168,935 135,316
Tlapanekler (Me'phaa) 140,254 119,497
Tarahumaralar (Rarámuri) 121,835 87,721
Source: CDI (2000)

¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language

20.000 den fazla ve 100.000 den az nüfusu sahip olanlar

20.000 den fazla ve 100.000 den az nüfusu sahip olanlar
Etnik Nüfus Anadil1
Mayolar (Yoreme) 91,261 60,093
Zokeler (O'de püt) 86,589 34,770
Çontallar (Yokot) 79,438 43,850
Popolukalar (Tuncápxe) 62,306 44,237
Çatinolar (Cha'cña) 60,003 47,762
Amuzgolar (Tzañcue) 57,666 48,843
Toholaballar (Tojolwinik) 54,505 44,531
Huiçollar (Wixárika) 43,929 36,856
Tepehuanlar (O'dami) 37,548 30,339
Trikeler (Tinujéi) 29,018 24,491
Popolokalar 26,249 18,926
Koralar (Nayeeri) 24,390 19,512
Mameler (Qyool) 23,812 8,739
Yakiler (Yoeme) 23,411 15,053
Cuicateco (Nduudu yu) 22,984 15,078
Huaveler (Ikoods) 20,528 16,135
Kaynak: CDI (2000)

¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language

20.000 den az nüfusa sahip olanlar

20.000 den az nüfusa sahip olanlar
Etnik Nüfus Anadil1
Tepehualar (Hamasipini) 16,051 10,625
Kanhoballar (K'anjobal) 12,974 10,833
Chontal of Oaxaca (Slijuala sihanuk) 12,663 5,534
Pame (Xigüe) 12,572 9,768
Chichimeca Jonaz (Uza) 3,169 1,987
Guarijío (Makurawe) 2,844 1,905
Çuhlar 2,719 2,143
Chocho (Runixa ngiigua) 2,592 1,078
Tacuate 2,379 2,067
Ocuiltec (Tlahuica) 1,759 522
Pima Bajo 1,540 836
Hakaltekler (Abxubal) 1,478 584
Kekçiler (K'ekchí) 987 835
Lakandonlar (Hach t'an) 896 731
Ixcatec 816 406
Seriler (Comcáac) 716 518
Kiçeler (Quiché, Q'iché) 524 286
Motocintleco (Qatok) 692 186
Kakçikeller (K'akchikel) 675 230
Paipai (Akwa'ala) 418 221
Tohono O'odham (Papago) 363 153
Cucapá (Es péi) 344 206
Kumiai (Ti'pai) 328 185
Kikapular (Kikapooa) 251 144
Koçimiler (Laymón, mti'pá) 226 96
İşiller 224 108
Kilivalar (Ko'lew) 107 55
Avakatekler 59 27
Diğerleri2 728 337

2 dahil: Opatalar, Soltec ve Papabuco

Kaynak: CDI (2000)

¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ "Población de 3 años y más en entidades federativas seleccionadas y su distribución porcentual según condición de autoadscripción étnica para cada entidad federativa, sexo y condición de habla indígena" (İspanyolca). Censo de Población y Vivienda 2010. Cuestionario ampliado. INEGI. 2011. 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131015064205/http://www3.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/LeerArchivo.aspx?ct=27495&c=27303&s=est&f=2. Erişim tarihi: 2012-05-22.
  2. 1 2 Federico Navarrete Linares (2008), Los Pueblos Indígenas de México, Pueblos Indígenas del México Contemporáneo
  3. ↑ National Commission for the Development of the Indigenous Peoples
  4. ↑ ""Síntesis de Resultados"". Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas. 2006. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304192903/http://www.cdi.gob.mx/cedulas/sintesis_resultados_2005.pdf. Erişim tarihi: 2010-12-22.
  5. ↑ Defined as persons who live in a household where an indigenous language is spoken by one of the adult family members ("Criteria del hogar: De esta manera, se establece, que los hogares indígenas son aquellos en donde el jefe y/o el cónyuge y/o padre o madre del jefe y/o suegro o suegra del jefe hablan una lengua indígena y también aquellos que declararon pertenecer a un grupo indígena.")AND persons who speak an indigenous language but who do not live in such a household (Por lo antes mencionado, la Comisión Nacional Para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas de México (CDI) considera población indígena (PI) a todas las personas que forman parte de un hogar indígena, donde el jefe(a) del hogar, su cónyuge y/o alguno de los ascendientes (madre o padre, madrastra o padrastro, abuelo(a), bisabuelo(a), tatarabuelo(a), suegro(a)) declaro ser hablante de lengua indígena. Además, también incluye a personas que declararon hablar alguna lengua indígena y que no forman parte de estos hogares )
  6. 1 2 INALI : Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales, Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas
  7. ↑ INALI [Instituto Nacional de Lenguas Indígenas] (14 January, 2008). Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 3/25/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.