Şeyh Said

Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma, doğrulanamaz veya yorumsal ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen yapılan iddiaları kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin tartışma sayfasında bulunabilir.

Şeyh Said (Şeyh Said Palevi, Şeyh Said Pirani, Şeyh Muhammed Said Nakşibendi, Şeyh Said Efendi) (d. 1865 ya da 1866; Palu, Elâzığ^[2][3] - 29 Haziran 1925, Diyarbakır^[4]), Seyyid bir aileye mensup^[5][6][7] Zazaların^[8][9] içinde ikamet eden Nakşibendi şeyhi,^[8] Zaza kökenli lideridir.^[10] Müderris, Mutasavvıf, Müfessir ve Muhaddis olan Şeyh Said,^[11][12] Şeyh Said İsyanı lideridir.^[13]

Babasının adı Şeyh Mahmud Fevzi, annesi ise Gulê Hanım’dır.^[14][15] Palu, Elâzığ, Diyarbakır, Muş’ta, eğitim gördükten sonra babasının vefatından sonra Nakşibendi Tarikatı postnişini olmuştur.^[16][17] Babası Şeyh Mahmud Fevzi’nin Palu’dan Hınıs'a göç etmesiyle oraya yerleşmiştir. Nakşibendi târikatının liderlerinden olup Ermeni kırımına karşı çıkacak fetvalar vermiştir.^[18][19][20] I. Dünya Savaşı sırasında Rusya İmparatorluğu'nun Doğu Anadolu'ya ilerlemesinden dolayı Piran'a taşınmak zorunda kalmış ve savaştan sonra Hınıs Kolhisar'a yerleşmiştir.^[21] 1925 yılında yargılanmış ve idam edilmiştir.

Aile geçmişi

Şeyh Said, Muhammed’in neslinden olup Seyyiddir.^[22][23][24] Şeyh Said'in dedesi Palulu Şeyh Ali Sebdi'dir. Şeyh Ali Sebdi'nin beş oğlu vardır: Şeyh Muhammed Nesih, Şeyh Mahmud Fevzi (Şeyh Said’in babası), Şeyh Hasan Naki, Şeyh Hüseyin Zeki ve Şeyh İbrahim (Kudo Efendi). Şeyh Mahmud Fevzi’nin de yedi oğlu vardır: Şeyh Said, Şeyh Bahaeddin, Şeyh Diyaeddin, Şeyh Necmeddin, Şeyh Tahir, Şeyh Mehdi ve Şeyh Addurrahim.^[25][26]

Şeyh Said'in beşi kız, beşi erkek olmak üzere on çocuğu olmuştur. Şeyh Said'in oğlu Ali Rıza Efendi'nin oğlu Mehmet Fuat Fırat, 1973'te Erzurum bağımsız milletvekili olarak TBMM'ye girmiştir.^[27] Günümüzde Şeyh Said ailesinin temsilcisi Şeyh Said'in torunu Abdulilah Fırat’tır.^[28][29]

Şeyh Said, dedesi Şeyh Ali Septi’nin halifelerinden Şeyh Ahmed-i Çani’nin kızı Amine Hanım ile evlenmiştir. Amine Hanım, aile Rus Harbinden dolayı Hınıs’tan Piran’a göç ettiği zaman rahatsızlanmış ve vefat etmiştir.^[30] Hanımı vefat ettikten sonra Şeyh Said, Kürt Miralayı Hamidiye Alaylarının liderlerinden Cibranlı Halit Bey'in kız kardeşi Fatma Hanım ile evlenmiştir. Yine Halit Bey'in kardeşi olan Güllü Hanım da, Binbaşı Kasım (Ataç) ile evliydi.^[31] Şeyh Şaid'i ayaklanmanın bastırılması ardından eleveren, Binbaşı Kasım'dır.^[32]

Şeyh Said'in Soy Ağacı

Şeyh Said’in 6. göbekten dedesi olan Seyyîd Haşim İran'dan Diyarbakır'a hicret edip yerleşmiştir.^[33]1639 yılında Sultan IV.Murad tarafından siyaseten öldürülmüştür.^[6] Seyyid Haşimden itibaren soy kütüğüdür;

^[5][34][35]

Şeyh Said Nakşibendi Tarikâtı Silsilesi / Silsile-i Nakşibendi Hâlidi Palevi

Şeyh Said Efendi'den devam eden Nakşibendi Tarikatı Silsile-i Sâdât'ı şu şekildedir;

1. Muhammed bin Abdullah
2. Ebu Bekri’s-Sıddiyk
3. Selman-ı Farisî
4. Kâsım bin Muhammed
5. Cafer-i Sadık
6. Bayezid-î Bistamî
7. Hâce Ebû’l Hasan Kharakânî
8. Şeyh Ebû Aliyyini'l Fârmedî
9. Hace Yûsuf Hemedânî
10. Hace Abdülhâlık-ı Gucdüvânî
11. Hace Ârif-i Rivgerî
12. Hace Mahmûd İncir-i Fağnevî
13. Hace Ali-i Râmitenî
14. Hace Muhammed Baba es-Semmâsî
15. Hace Şeyh Emir Külâl
16. Şâh-ı Nakşibend Muhammed Behâeddîn-i Buhârî
17. Şeyh Alâeddîn Attâr
18. Şeyh Yâkûb-u Çerhî
19. Hace Ubeydullah-ı Ahrâr
20. Şeyh Muhammed Zâhid
21. Şeyh Derviş Muhammed es-Semerkandi
22. Şeyh Hâce Muhammed Emkenekî
23. Şeyh Muhammed Bâki Billah
24. İmâm-ı Rabbânî Şeyh Ahmed Fâruk Serhendî
25. Şeyh Muhammed Ma’sûm Serhendî
26. Şeyh Muhammed Seyfüddîn-i Farukî
27. Şeyh Nur Muhammed Bedvânî
28. Şemseddin Cân-ı Cânân Mazhâr
29. Şeyh Abdullah ed-Dehlevî
30. Mevlânâ Hàlid-î Bağdâdî
31. Şeyh-ul Meşayih Seyyidina Ali Es-Sebdi Palevi Diyarbekiri
32. Şeyh Mahmud Fevzi Efendi Palevi
33. Şeyh Muhammed Said Efendi Palevi
34. Şeyh Ali Rıza Efendi Palevi
35. Şeyh Muhammed Emin Efendi Palevi

• Palevi kolunun ana silsilesidir. Şeyh Ali Septi'den itibaren halifelerin kendi silsileleri mevcuttur.
• Şeyh Said Efendi'nin Şeyh Ali Rıza Efendi haricinde icazet verdiği diğer halifeleri mevcuttur.

^{[36] [37] [38] [39]}

Şeyh Said İsyanı - Genç Hâdisesi

Birinci Meclisin Bitlis milletvekili Yusuf Ziya tarafından aşiretler arasındaki tanınmışlığı ve sözünün geçmesi nedeniyle gizli Kürt İstiklal komitesi'ne ("Azadi" örgütü) üye yapıldı. 1924 yılında Yusuf Ziya tutuklandı. Suçunu itiraf eden Yusuf Ziya Bey, Cibranlı Halit, Hasananlı Halit, Hacı Musa ile birlikte Şeyh Said'in de adını verdi. Doğu illerindeki aşiretleri dolaşan Şeyh Said, Cumhuriyet ve Mustafa Kemal'in dinsizliğinden, çıkarılan yasalar ile İslamiyetin, nikah, ırz ve namusun Kuran'ın ortadan kalkacağından, ağaların ve hocaların idam edileceğini veya sürüleceğinden bahseden propagandalar yaptı. Kayınbiraderi Albay Cibranlı Halit'in adamları Cemiyet-i Akvam'a haber vereceklerini, bölgede devletin askeri güçlerinin bulunmadığını ve kolayca bölgeyi ele geçirebileceklerini söyledi. Cumhuriyete ve devrimlere karşı bir ayaklanma fetvası hazırlayarak devrimlere destek verenlerin canları ve mallarının helal olduğunu yazdı. Fetvayı aşiretlerin ileri gelenlerine gönderdi. Varto'daki Hormek aşireti devlet yanlısı olduğu için ayaklanmaya uymayacaklarını açıkladı. Şeyh Said ifade vermek için Bitlis Harp Divanı'na davet edildiğinde yaşlı ve hasta olduğu için ifade vermeye gitmeyince ifadesi Hınıs'ta alındı. Diyarbakır, Çapakçur, Ergani ve Genç illerinde bir ay kadar dolaştıktan sonra 13 Şubat 1925 tarihinde Piran'daki kardeşinin evine yerleşti. Piran'da jandarmanın 5 suçluyu tutuklama girişimi üzerine çıkan çatışma sebebiyle ayaklanma hareketi planlanandan önce başladı.^[40] 1924 Ekim ayından yakalanacakları güne kadar hükûmetle haberleşmekte olan bacanağı Kasım Bey (Kasım Ataç) tarafından ihbar edilmiştir.^[41] Genç Hâdisesinin (Şeyh Said İsyanı) bastırılmasından sonra "Şark İstiklal Mahkemesi"nde yargılanıp idama mahkûm edildi.

Şeyh Said’in mezarı

29 Haziran 1925’te Şark İstiklal Mahkemesi tarafından Diyarbakır Dağkapı Meydanında idam edilen Şeyh Said, idam sehpasında iken son isteği sorulduğunda, kâğıt kalem ister ve kâğıda Arapça olarak "Benim bu değersiz dallarda asılmama pervam yoktur. Muhakkak ki mücadelem Allah ve dini içindir." yazar ve kelime-i şehadet getirerek idam edilir.^[42][43] Şeyh Said, idamından önce başsavcı Ahmet Süreyya Örgeevren’i vasi tayin ettiği ve vasiyetnamesini hazırladığını yazmış: "Nitekim; Şeyh Said Efendi idamından biraz önce tevkifhanede yazdığı bir vasiyetname ile beni bu vasiyetin icrası için vasi nasb ve tayin etmiş bu vasiyetnamesi asılmasından sonra bana verilmişti. Bu vasiyet; üzerinde bulunan ve maliye veznesine verilmiş olan parasından veresesinden kimlere verilmesine ve kendisi için mezar yaptırılmasına dairdi... Mahkemenin müddeiumumîsi bulunduğum için, şeyhin vasisi sıfatıyla bu vesayeti kabul ve icra edemezdim. Onun için resmî ve itimat edilir bir el ile vasiyetinin yerine getirilmesi için vasiyetnameyi Ankara’da İçişleri Bakanlığına göndermiştim."^[44][45] Şark İstiklal Mahkemesi tarafından Şeyh Said’in mezarının yaptırılması kabul edilmesine rağmen halen mezar yerinin nerede olduğu tam olarak bilinmemektedir.

Cibranlı aşiretiyle ilişkisi

Kaynakça

Genel

• Halil Şimşek (2001), Geçmişten günümüze Bingöl ve Doğu ayaklanmaları, T. C. Kültür Bakanlığı, ISBN 9789751728029
• Mehmet Kemal Işık (Kasım 2000), Ünlü Kürt bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, ISBN 975-431-111-0
• Ugur Ümit Üngör (2012), The Making of Modern Turkey, Oxford University Press, ISBN 9780199655229
• Hamit Bozarslan (2002), "Kürd Milliyetçiliği ve Kürd Hareketi (1898-2000)", (Haz.) Tanıl Bora, Murat Gültekingil, Milliyetçilik, İletişim ISBN 975050088
• Uğur Mumcu (1991), Kürt - İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları, İstanbul, ISBN 975-478-088-9

Özel